در این آشفته بازاری که ویروس ناخوانده‌ی کرونا برایمان به وجود آورده، دل به ماسک‌های نچندان ارزان قیمتمان خوش کرده بودیم که بیشتر از ۲۰۰ دانشمند نامه‌ای مبنی بر انتقال کرونا از طریق هوا به سازمان بهداشت جهانی ارسال کرده‌اند وخواستار جدی گرفتن هرچه بیشتر این موضوع بوده‌اند. اما آیا استفاده از ماسک کاملا بیهوده بوده است؟
«چد روی»، مایکروبیولوژیست دانشگاه تولین در ایالات متحده می‌گوید: «صادقانه اگر بگویم، نمی‌دانم که مردم منتظر چه هستند. لازم نیست سازمان بهداشت جهانی بیاید و بگوید که این بیماری از طریق هوا منتقل می‌شود تا ما واقعا شیوع آن از این طریق را جدی بگیریم. نمی‌دانم از منظر شواهد علمی دیگر چقدر لازم است موضوع واضح‌تر شود».
اما انتقال ویروس کرونا از طریق هوا دقیقا به چه معناست؟ موضوع اساسا راجع به ابعاد اتفاق است. ما در حال حاضر تقریبا اطمینان کامل داریم که SARS-CoV-2 از طریق ذرات کوچکی در سیستم تنفسی شیوع می‌یابد که حاوی ذرات ویروسی بوده و ابتلا را رقم می‌زنند.
اما انتقال یک ویروس از طریق هوا می‌تواند معنای متفاوتی داشته باشد و این معنای متفاوت، بستگی به این دارد که نظر کدام متخصص را جویا شوید. به صورت معمول، این موضوع بدان معناست که ویروس حتی از فواصل دور -یعنی حتی شاید در اتاق‌های متفاوت یک ساختمان- و از طریق ذرات کوچکی به نام آئروسل شیوع می‌یابد.
«به همین خاطر است که وقتی از برخی متخصصین می‌پرسید آیا امکان شیوع ویروس از طریق هوا وجود یا خیر، آن‌ها پاسخ منفی می‌دهند. به خاطر اینکه تا به حال شیوع ویروس از چنین فواصلی را مشاهده نکرده‌اند.» این را «لیسا بروسو»، پروفسر بازنشسته سلامت عمومی که همچنان به کسب‌وکارها و سازمان‌های مختلف مشاوره می‌دهد می‌گوید.
از سوی دیگر، این بحث هم وجود دارد که منظورمان از «آئروسل» چیست. قطراتی که ذرات ویروسی را در هوا پخش می‌کنند، ابعاد متنوعی دارند. درحالی که قطرات بزرگ‌تر سریع‌تر به زمین افتاده یا روی سطوح می‌نشینند، قطرات کوچک‌تر (که تنها چند مایکرون هستند) می‌توانند برای مدتی در هوا باقی بمانند و به این ترتیب، احتمال استنشاق آن‌ها بیشتر می‌شود.
کلمه آئروسل عمدتا برای توصیف این ذرات کوچک‌تر استفاده می‌شود، اما بروسو ترجیح می‌دهد از عبارت «انتقال آئروسلی» استفاده کنیم تا تمام طیف ذرات ویروسی قابل استنشاق که در هوا پخش شده‌اند را در بر گرفته باشد – چه کوچک و چه بزرگ.
اگر SARS-CoV-2 از طریق هوا قابل انتقال باشد، تنها ویروسی نخواهد بود که چنین شمایلی دارد. سرخک برای مثال به این شهرت دارد که تا سقف ۲ دو ساعت در هوا باقی می‌ماند. سل نیز گرچه باکتری است، اما می‌تواند تا ۶ ساعت در هوا باشد و بروسو می‌گوید افراد بیماری که مقادیر بیشتری از ویروس را نسبت به دیگران در هوا پخش می‌کنند، این کار را با الگوهایی انجام می‌دهند که یادآور اشکال سرایت سل است.
می‌توان بحث کرد که شواهد این شکل از شیوع ویروس SARS-CoV-2 همین حالا موجود است. در چندین تحقیق بزرگ، شیوع از طریق هوا یکی از برجسته‌ترین مسیرهای همه‌گیری کووید-۱۹ بوده است. در تحقیقات دیگر هم نتیجه‌گیری شده که ویروس می‌تواند برای چندین ساعت در قطرات آئروسلیزه باقی بماند.
یکی از تحقیقاتی که توسط روی و تیمش در تولین انجام شد نشان داد ذرات آئروسلیزه شده و بیماری‌زای SARS-CoV-2 می‌توانند تا ۱۶ ساعت در هوا باشند و بسیار فعال‌تر از MERS و SARS-Cov-1 باقی بمانند: دیگر ویروس‌های خانواده کرونا که در قرن فعلی میلادی ظهور کردند.
هنوز نمی‌دانیم چه چیزی باعث شده SARS-CoV-2 اینقدر در شیوع هوایی موفق باشد. روی می‌گوید: «اما این می‌تواند یکی از دلایل تبدیل شدنش به پاندمی باشد و نه یک شیوع ساده مثل دیگر کرونا ویروس‌ها.»
چطور در امان بمانیم؟
اینکه ویروس می‌تواند از هوا منتقل شود یا خیر صرفا یک سوال علمی ساده نیست. اگر این‌طور باشد، در کشورهایی که در مقابله با کرونا ویروس ناکام بوده‌اند، کسب‌وکارها باید دیرتر باز می‌شدند و قانون‌گذاری سخت‌گیرانه و بعد بهبود همان قوانین صورت می‌گرفت. تاکتیک‌های کنونی ما برای جلوگیری از شیوع کافی نخواهد بود.
او استفاده بی‌قید و شرط از ماسک را چاره مشکل می‌داند و دوست دارد قوانینی راجع به خروج از منزل بدون ماسک وضع شود: «این ویروس به شکلی دیوانه‌وار شیوع می‌یابد. ماسک زدن می‌تواند نقشی اساسی در شکستن چرخه انتقال ایفا کند. به نظرم هرچیزی که به استفاده از ماسک دامن بزند تا از تولید آئروسل‌ها در محیط جلوگیری شود، اتفاقی سودمند خواهد بود».
بروسو اما می‌گوید گرچه ماسک‌ها عمدتا از پخش شدن ذرات بزرگ‌تر جلوگیری می‌کنند، اما جلوی ذرات کوچک‌تر را نمی‌گیرند، خصوصا اگر به درستی استفاده نشوند: «آرزو می‌کنم کمتر روی این ایده حساب باز کنیم که پوشاندن صورت قرار است همه‌چیز را حل کند. این تفکر جادویی است – قرار نیست اتفاق بیفتد. برای اینکه ماسک‌ها واقعا تفاوت ایجاد کنند، باید همواره به صورت زده شوند، حتی در کنار خانواده».
بروسو باور دارد که شواهد همگی به این نتیجه‌گیری ختم می‌شوند که انتقال از هوا «اصلی‌ترین و احتمالا مهم‌ترین» شکل انتقال بیماری SARS-CoV-2 است: «به نظرم وقت و تلاشی که صرف ضد عفونی کردن دوباره و دوباره و دوباره هر سطحی می‌کنیم، یک اتلاف وقت بزرگ است. لازم نیست آنقدرها نگران تمیز کردن تک‌تک سطوحی باشیم که دستمان را به آن‌ها می‌زنیم. در عوض باید تمرکزمان را صرف فاکتورهای دیگر کنیم، مثلا اینکه وقت‌مان را در کجا سپری می‌کنیم.»
محیط‌های پرازدحام
یکی از بزرگ‌ترین سوالاتی که هم‌اکنون راجع به کووید-۱۹ داریم اینست که به چه مقدار دوز ویروسی نیاز است تا ابتلا صورت بگیرد. پاسخ سوال تغییر می‌کند اگر فکر کنیم که در واقع باید نگران آئروسل‌ها باشیم. ذرات کوچک‌تر، به اندازه ذرات بزرگ‌تر دوز ویروسی ندارند، اما از آن‌جایی که بیشتر در هوا باقی می‌مانند، احتمالا ابعادشان تفاوتی ایجاد نکند – این ذرات جمع شده، غلظت بیشتری می‌یابند و هرچه شخص حامل آئروسل‌های ویروس برای مدت طولانی‌تر در محیط باشد، به شکل گسترده‌تری شیوع می‌یابند.
هرچه افراد بیشتری در محیط‌های سربسته رفت و آمد کنند، احتمالش بیشتر است که بالاخره یک شخص آلوده از راه برسد. هرچه این افراد آلوده مدت زمان بیشتری را در آن فضا سپری کنند، غلظت ویروس در هوا هم به مرور زمان بالاتر می‌رود. این موضوع به صورت خاص خبری بد برای محیط‌هاییست که مردم برای مدت‌های طولانی و چند ساعته در آن‌ها گذران وقت می‌کنند: جاهایی مانند رستوران‌ها، کافه‌ها، دفاتر کار، کلاس‌های درس و اماکن مذهبی.
انتقال از طریق هوا لزوما به این معنا نیست که چنین جاهایی باید بسته باقی بمانند (هرچند که این سناریوی ایده‌آل به حساب می‌آید). اما ضد عفونی کردن سطوح و استفاده همگانی از ماسک هم کافی نخواهد بود. برای اینکه کسب‌وکارها در امنیت بازگشایی شوند، نه‌تنها بیشینه افرادی که در هر لحظه در آن‌ها حضور دارند باید محدود شود، بلکه مدت زمانی که در آن محیط سپری می‌کنند نیز باید کوتاه باشد. افزایش فاصله اجتماعی به ۲ متر هم می‌تواند امنیت بیشتری برای مردم رقم بزند.
تهویه هوا هم باید یکی از اولویت‌های مهم باشد. این مشکلی بزرگ برای ساختمان‌های قدیمی‌تر که معمولا سیستم‌های تهویه هوای ضعیف‌تری دارند خواهد بود و ساختمان‌هایی که از چنین ضعفی رنج می‌برند احتمالا باید برای مدتی طولانی‌تر بسته باقی بمانند. تاثیری که شیوع پنهان (یعنی توسط افرادی که احساس بیماری نمی‌کنند) ایجاد می‌کند نیز صرفا به مشکل دامن خواهد زد.
اما تحقیقات وزارت امنیت ملی ایالات متحده نشان می‌دهد که در وجود نور UV یا فرابنفش، ذرات آئروسلیزه در ابعادی که محققان تولین بررسی کرده‌اند، در کمتر از یک دقیقه از بین می‌روند. از همین حالا هم کسب‌وکارهایی را داریم که ربات‌های مجهز به نور UV برای ضد عفونی کردن اتاق‌های بیمارستان، راهروهای مجتمع‌های تجاری، فروشگاه‌ها و ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی ساخته و عرضه کرده‌اند.
برای بسیاری از کسب‌وکارها، عقب‌افتادگی‌های اقتصادی چشمگیر، بهایی خواهد بود که در نهایت باید برای کنترل کردن ویروس پرداخته شود. در غیر این صورت، مواردی مانند ابتلای بیشتر از ۱۷۰ نفر به کرونا ویروس در یکی از رستوران‌های میشیگان که بازگشایی شده بود، تکرار می‌گردد.
بروسو عقیده دارد بهترین استراتژی، ادامه دادن همان رفتاریست که در نخستین روزهای قرنطینه از خودمان نشان دادیم – در خانه ماندن و ممانعت از هرگونه ارتباط با اشخاصی که با آن‌ها زندگی نمی‌کنید. و اگر مجبور به ترک خانه شدید «کمترین زمان ممکن را در محیط‌های بسته سپری کنید، به مکان‌هایی بروید که سیستم تهویه مناسب دارند و تا جای ممکن با افراد کم‌تری در تماس باشید».
